wikipedia-az: Kara Karayev

Kara Ebulfezoğlu Karayev (5 Şubat 1918, Bakü - 13 Mayıs 1982, Moskova), Azerbaycan müzik kültürünün önde gelen bestecisi,pedagog ve eğitimcidir.

Uluslararası ün kazanan ilk Azeri besteci olan Karayev, çoğu müzik otoritesi tarafından Üzeyir Hacıbeyov'dan sonra Azeri müziğinin ikincin önemli bestecisi kabul edilir.Ünlü Rus besteci Dimitri Shostakovich'in yakın dostu olan sanatçı, Azeri müziğinin olduğu kadar Sovyet müziğinin de bir temsilcisidir.

Azerbaycan Devlet Konservatuarında rektörlük yapmış (1949-1953); bu okulda Niyazi Tagizade, Arif Malikov, İsmail Hacıbeyov, kendi oğlu Faraj Karayev gibi çok sayıda müzisyen ve besteci yetiştirmiştir. Azerbaycan ulusal bestecilik okulunun kurucusu kabul edilir ve çok saygı duyulan bir kişiliktir. Azerbaycan'da çeşitli orkestra, müzik okulu, mekân onun adıyla anılır; adına müzik festivali düzenlenir.

Nizami'nin şiirine dayanan Leyla ile Mecnun adlı senfonik eseri en önemli eserlerinden birisidir. Bestelediği Yedi Güzeller adlı bale müziği, ilk Azeri balesidir. Yine Nizami'nin ünlü bir şiirine dayanan bu eser ilk defa 1952'de sahnelenmişti.

Ailesi ve ilk yılları 5 Şubat 1918 günü Bakü'de dünyaya geldi. Babası, ünlü bir Azeri çocuk doktoru olan Abulfez Karayev, annesi şair Sona Hanım idi.Karayev, müzik sevgisini ailesinden aldı. Çok iyi piyano çalan Sona Hanım çocuklarına sanat aşkını aşılamak için yoğun çaba harcamıştı. Babası ise Azeri folk müziğini bilen ve şarkı söylemeyi seven birisiydi. Ne var i babası onun bir doktor olması konusunda ısrarlıydı. Bu ısrarı 1952 yılına kadar sürdürdü. Oğlunun ilk balesi Yedi Güzeller'in ilanı şehrin dört bir yanına asıldığında eşine "Onu rahat bırakalım, hayatta kendine bir misyon edinmiş görünüyor" dedi.O tarihte besteci, 33 yaşına varmıştı. Babasının izinden gidip bir cerrah olan kardeşi Mursal ise genç yaşta hayatını yitirdi.Karayev'in müzik yeteneği çok küçük yaşta kendisini göstermişti. Sekiz yaşında iken bugün Bakü Müzik Akademisi adını taşıyan Azerybaycan Devlet Konservatuarı'na girdi. Dokuz yaşında iken Bakü Operası'nda sahnelenen eserlerin müziklerini partisyondan izleyebiliyordu. İlk hocası, Azerbaycan'da klasik müziğin babası sayılan Üzeyir Hacıbeyov oldu. Konservatuarda, üstün yeteneğinden ötürü iki fakülteye birden kaydolmasına izin verilmişti: Piano ve bestecilik. Piano öğretmeni, konservatura Rus piyano okulu geleneklerini getiren Georgi Georgiyeviç Şaroev idi. 1938 yılında okulu bitirdi.

Öğrenimi

Hacıbeyov, Karayev'e Moskova Konservatuarı'nda Dimitri Shostakovich'in bestecilik sınıfına girmesini önerdi. Karayev, Moskova Konservatuarı'nın sınavını kazandı ama II. Dünya Savaşı nedeniyle iki yıl öğrenimine ara vermek zorunda kaldı.1943 yılında okula dönüp Şhostakovich'in öğrencisi olan sanatçı, 1945 yılında mezuniyet çalışması olarak hazırladığı 1. Senfoni ile Moskova Konservatuarı'nı bitirdi. Karayev'in üstün yeteneğini farkeden Shostakovich ile Karayev arasında öğrenci-hoca ilişkisinden öte iki dost ilişkisi kuruldu. Okulda, Shostakovich dışında Sovyet bestecilik okulunun önde gelen diğer bestecilerinden Alexander V. Alexandrov, Sergei Vasilenko'dan dersler almıştı.

İlk başarıları

Karayev'in ilk eseri Azerbaycanlı şair Resul Rıza'nın bir şiiri üzerine bestelediği Gönlümün Teranesi adlı kantata idi. Bu eser, 1938'de Moskova'daki Bolşoy Tiyatrosu'ndaki bir organizasyonda seslendirildi. Her on yılda bir düzenlenen "Azerbaycan Sanatının 10 yılı" adlı müzikal etkinlik, o dönemde yaratılmış en iyi eserlerin seslendirildiği bir geceydi ve dinleyiciler arasında devlet başkanıStalin, hocası Hacıbeyov ve şair Rezul Rıza da vardı. Henüz 20 yaşındaki Karayev, eseri seslendirilirken orkestrayı kendisi yönetmişti. Bu başarı, ardarda gelecek başarıların ilkiydi.

Tofik Hacıyev ile birlikte yazdıkları Vatan operası, 7 Mayıs 1945 günü II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden 2 gün önce Azerbaycan Devlet Opera ve Balesi tarafından sahnelendi ve bestecilerine prestijli Stalin ödülünü kazandırdı. Karayev, Stalin ödülü'nü 30 yaşında tekrar kazandı. 12. yüzyıl Azeri şairi Nizami'nin şiirine dayanan senfonik eseri Leyla ile Mecnun ona ikinci Stalin ödülünü getirmişti ve bestecinin ilk başyapıtı kabul edilmiştir.

Azerbaycan Konservatuarı

Karayev, Moskova Konservatuarı'nı bitirince 1946 yılından itibaren ömrünün sonuna kadar bestecilik eğitimi vereceği Azerbaycan Devlet Konservatuarı'nın bestecilik sınıfında göreve başladı. Büyük bir pedagog ve benzersiz bir eğitimci olarak kendini kabul ettirdi. 1948'de Hacıbeyov'un ölümü üzerine Azerbaycan Besteciler Birliği'nin Başkanı ve Azerbaycan Devlet Konservaturarı'nın Rektörüoldu. 1953'e kadar sürdürdüğü rektörlük görevi sırasında Hacıbeyov'un öğretimde Azeri Halk müziğini kullanma konusundaki geleneksel tutumunu sürdürdü ancak caz gibi çağdaş türleri de Azerbaycan müziğine getirdi. Büyük bestelerinin çoğunu rektörlük yaptığı dönemde verdi.

1952'de Karayev'in Yedi Güzeller balesi, koreograf Gusev'in yönetiminde Azerbaycan Opera ve Balesi tarafından sahnelendi. Nizami'nin ünlü Yedi Güzeller şiirine dayanan bu eser ilk Azeri balesi idi ve Azerbaycan klasik müzik tarihinde yeni bir sayfa açtı. Karayev, Yedi Güzeller dışında tek bir bale müziği daha yazmıştır: 1958'de sahnelenen Yıldırımlı Yollar. Bu eser, Güney Afrika'daki ırksal çatışmalara adanmıştır. Bestecinin 1958'de verdiği bir diğer eser, Hazar Denizi'nin Petrol İşçileri adlı belgesell film müziğidir.

Güçlü bir eğitimci olan sanatçı, 1959'da prefesör oldu; konservaturadaki kariyeri boyunca önemli Azerbaycanlı müzisyen ve bestecileri yetiştirdi. Niyazi, Arif Malikov, İsmail Hacıbeyov, kendi oğlu Faraj Karayev bu öğrenciler arasındadır. Oğlu Faraj Karayev Azerybaycan müziğinde avangard hareketin öncüsü olmuştur.

ABD ziyareti

1959'da "Halk Sanatçısı" ünvanını alan Karayev, 1961'de başlamakta olan Soğuk Savaş'a rağmen Rus besteci Tikhon Khrennikovile beraber Los Angeles Müzik Festivali'ne katılan iki besteciden birisi idi. 7 ülkeden 15 bestecinin eserlerini sunduğu etkinlikte Festivali Senfoni Orkestrası Karayev'in Yıldırımlı Yollar balesinin suitini seslendirdi. Bu Amerika ziyareti, Karayev için bir dönüm noktası olmuştur. "Müzikte 50 yıl gerideyiz" diye düşünen sanatçı, Arnold Schoenberg'in yeni 12'li nota sisteminin etkisinde kaldı. Üçüncü Senfoni (1964) ve Keman Konçertosu'nu (1967) ABD ziyaretinin etkisiyle besteledi. Yeni eserleri, eski baleleri gibi "tatlı" olma eğiliminden uzaklaşmıştı ve bu durum ona ülkesinde sorun yarattı, pek çok eleştiriye maruz kaldı.

Son yılları ve vefatı

Sanatçının kalp hastalığı 1978 yılında Moskova'daki kendi 60. yıl jübilesine katılmasına engel oldu. Bu jübilede kendisine Sovyet hükümetinin en yüksek ödülü olan Sovyet İşçisi Kahramanı ödülü verildi. Son 5 yılını, "dünyanın en güzel şehri" dediği Bakü'den uzakta, Moskova'da geçirdi. 13 Mayıs 1982günü 64 yaşında Moskova'da hayatını kaybetti. Mezarı Bakü'de Ulusal Şeref Mezarlığındadır.

Azerbaycan'da çeşitli orkestra, müzik okulu, mekân onun adıyla anılır; adına müzik festivali düzenlenir. Anısına pek çok bestecinin eseri adanmıştır.